မဇ္ဈိမဒေသမှ လေ့လာစရာ နေရာဒေသများ - ၁၈ (ဆန်ချီ)

သူငယ်ချင်းမိတ်ဆွေများနှင့်အတူ ၂၇.၁.၂၀၁၃ အချိန်က ဆန်ချီစေတီတော်သို့ သွားရောက်

လေ့လာဖြစ်ခဲ့သည်။ ဆန်ချီစေတီတော် တည်ရှိရာအရပ်သည်ကား အိန္ဒိယတောင်ပိုင်းအရပ်

(Madhya Pradesh)မဒယာ ပရာဒေ့ရှ်ပြည်နယ်၊ (Vidisha) ဗီဒစ်သျှမြို့အနီးနားတွင် ဖြစ်သည်။

ဗုဒ္ဓဂယာ နှင့် ဆန်ချီ ခရီးအကွာအဝေး ၉၈၁ ကီလိုမီတာရှိပြီး၊ နယူးဒေလီ နှင့် ဆန်ချီ ၇၀၇ ကီလို

မီတာခန့်ရှိသည်။ ဗုဒ္ဓဂယာမှ ဖြစ်စေ၊ နယူးဒေလီမှဖြစ်စေ ရထားစီး၍ လွယ်ကူစွာ သွားရောက်နိုင်

ပေသည်။ တစ်ညခရီးခန့် ရထားစီးရပေ၏။ ဤ ဆန်ချီစေတီတော်သို့ သွားရောက်ဖူးမြော်ဖို့

အတွက် တသီးတခြားဖြစ်နေသည့်အတွက်ကြောင့် မြန်မာဘုရားဖူးများအဖို့ ရောက်ဖူးသူ နည်းပါး

ကြပါသည်။ ဗီဒစ်သျှမြို့ငယ်နှင့် ဆန်ချီစေတီတော်မှာ တစ်ဆယ်ကီလိုမီတာခန့်တွင် ရှိပြီး၊

ဘိုပါးမြို့မှ ၄၆ ကီလိုမီတာ အကွာတွင် တည်ရှိသည်။ သွားရောက်ဖူးမြော်မည်ဆိုပါက

ဆန်ချီစေတီတော် အနီးတွင်ရှိသော သီရိလင်္ကာ MAHARBODHI SOCIETY ကျောင်း

တွင် အဆင်ပြေစွာ တည်းခိုနိုင်ပါသည်။ ဆန်ချီစေတီတော် တည်ရှိရာဌာနသည်

မြတ်စွာဘုရားရှင်လက်ထက်တော်အခါက ဥဇ္ဇေနီနိုင်ငံတွင်းမှာ ဖြစ်သည်။ ဘုရားရှင်

လက်ထက်က ရှိခဲ့သည့် တိုင်းကြီး ၂၂ တိုင်းတွင် ဥဇ္ဇေနီ သည်  အဝန္တိတိုင်း၌ ပါဝင်၏။

ဘုရားရှင်လက်ထက်က ယင်းဥဇ္ဇေနီနိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်သော မင်းမှာ ယာဉ်ငါးမျိုး ပိုင်ဆိုင်သော

စန္ဒပဇ္ဇောတ မင်းဖြစ်သည်၊ ဥဇ္ဇေနီနိုင်ငံသည် အကျဉ်းအားဖြင့်ဟောကြားအပ်သော တရားတော်

ကို အကျယ်ဝေဖန်၍ ဟောနိုင်စွမ်းသောအရာ၌ အမြင့်ဆုံး ဧတဒဂ်ရတော်မူသော အရှင်မဟာ

ကစ္စည်းထေရ်နှင့် ဒုတိယသင်္ဂ ါယနာ ခေါင်းဆောင် ကကဏ္ဍကပုဏ္ဏား၏သားရဟန္တာ အရှင်ယဿ

မဟာထေရ်၊ သီရိဓမ္မာသောကမင်းကြီး၏သားတော် သီဟိုဠ်သာသနာပြု အရှင်မဟိန္ဒမဟာထေရ်၊

သမီးတော် သင်္ဃမိတ္တာထေရီမ စသော သာသနာ့အာဇာနည်ပုဂ္ဂိုလ်များ ပေါ်ထွန်းရာဒေသကြီး

လည်းဖြစ်သည်။

မြတ်စွာဘုရားရှင် ပရိနိဗ္ဗာန်စံပြီး သာသနာတော်နှစ် ၂၀၀ ကျော်ခန့်တွင် အသောကမင်းကြီးသည်

သာသနာ့အမွှေကို ခံယူလိုသဖြင့် သားတော်မဟိန္ဒမင်းသား၊ သမီးတော် သင်္ဃမိတ္တာတို့ကို သာသနာ

တော်နှင့် (၂၂၅) ခုနှစ်၌ သာသနာ့ဘောင်သို့ သွင်းပေးခဲ့သည်။ သာသနာတော်နှစ် (၂၃၄) ခုနှစ်

နယုန်လမှစ၍ တပိုတွဲလတိုင်အောင် (၉) လတိတိ ရဟန္တာအပါးတစ်ထောင်ပါဝင်၍ တတိယသင်္ဂါယနာ

တင်ပွဲကြီးကို ဆင်နွှဲကျင်းပပြီးနောက် မဇ္ဖျိမဒေသ၌ အနာဂတ်ဗုဒ္ဓသာသနာတော်၏ ဘေးရန်ကို 

မြင်တော်မူကြသဖြင့် ရဟန္တာအရှင်သူမြတ်များကို ကိုးတိုင်း ကိုးဌာနသို့ သာသာနာပြု စေလွတ်တော်

မူခဲ့ကြသည်။ သီရိလင်္ကာနိုင်ငံသို့ သာသနာပြုတော်မူရန် အသောကမင်းကြီးသားတော် အရှင်မဟိန္ဒ

မထေရ်ကို စေလွတ်တော်မူခဲ့ကြသည်။

သီရိလကာၤသို့ သာသနာပြုမကြွမီ အရှင်မဟိန္ဒမထေရ်သည် နောက်ပါ (၆) ပါးနှင့် အတူ သာသနာနှစ်

(၂၃၅) ခုနှစ် တန်ဆောင်မုန်းလတွင် ဥပဇ္ဖျယ်ဆရာတော် အရှင်မဟာမောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿမထေရ်သူမြတ်

နှင့် သံဃာတော်အရှင်သူမြတ်တို့ကိုရှိခိုး၍ ခမည်းတော် ဓမ္မာသောကမင်းကြီးအား ပန်ကြားပြီး မယ်တော်

ကြီး ဝေဒိသကဒေဝီမိဖုရားကြီးနေထိုင်ရာ ဝေဒိသကမြို့သို့ ကြွတော်မူခဲ့သည်။ မယ်တော်မိဘုရားကြီး

သည် ချစ်လှစွာသော သားတော်မထေရ်ကိုမြင်ရ၍ ဝမ်းမြှောက်ရွှင်လန်းစွာ သံဃာတော်တို့အား ဆွမ်း

ဆက်ကပ်လှူဒါန်းပြီးလျှင် မိမိဆောက်လုပ်ထားအပ်သော လွန်စွာတင့်တယ် ကောင်းမြတ်သည့် ဝေဒိ

သက ဂိရိကျောင်းတိုက်ကြီးကို သားတော်အရှင်မဟိန္ဒအား လှူဒါန်းခဲ့သည်။

အသောကမင်းကြီးသည် ဝိဒိသာတောင်ကုန်းပေါ်၌ သဉ္စယ (သို့မဟုတ်) သဉ္စိ (သို့မဟုတ်) ဆန်ချီစေတီ

တော်ကို တည်ဆောက်ရာ၌ မီးဖုတ်ထားသော အုတ်ခဲတို့ကို ထုံး၊ အင်္ဂတေတို့ဖြင့် တည်ဆောက်ခဲ့ခြင်း

ဖြစ်သည်။ ထုတ်ချင်းပေါက် အတိုင်းအတာ အချင်းမှာ ၃၆.၆၀ မီတာ(၁၀၉.၈-ပေ)ခန့်ရှိသည်ဟု

ဆိုသည်။

ဗုဒ္ဓယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်တို့၏ ပေါင်းဆုံစုဝေးရာ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုရားကျောင်းတို့၏ စုဝေးရာ၊

ဗုဒ္ဓကို ချစ်ခင်ကြည်ညို လေးမြတ်သော စိတ်တို့ စုဝေးရာဟူသော အဓိပ္ပာယ်ဖြင့် သဉ္စယယ -

သဉ္စိ - ဆန်ချီ အဆင့်ဆင့်ပုဒ်ပြောင်း၊ အသံပြောင်း ဖြစ်လာနိုင်သည်ဟု သီတဂူဆရာတော်

မိန့်ဆိုထားသော ဆန်ချီဆောင်းပါးတစ်ခုတွင် တွေ့ရသည်။

ထိုဆန်ချီစေတီတော်ရှိရာ တောင်ကုန်းပေါ်သို့ ကားဖြင့် တက်ရောက်နိုင်ပါသည်။ ခြေလျှင်ခရီးဖြင့်

တက်မည်ဆိုပါကလည်း မိနစ် ၂၀ ခန့်သာ အချိန်ပေးရပါသည်။ ဆန်ချီစေတီတော်သို့ မဝင်မှီ

အဝင်ဝတွင်ရှိသော အရှင်မဟိန္ဒ သီတင်းသုံးခဲ့သည်ဆိုသော ထိုကျောင်းတော်ရာနေရာတွင် ပထမဆုံး

ဝင်ရောက်ဖူးမြော်နိုင်သည်။ ယခုအခါတွင်တော့ သီရိလင်္ကာ မဟာဗောဓိအသင်းပိုင် ကျောင်းပြတိုက်

ဖြစ်နေသည်။ ၁၉၅၂ ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ပထမဆုံး ဝန်ကြီးချုပ် နေရူး ကိုယ်တိုင် ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့

သည်ဟု ကျောင်းတော်၏ အဝင်ဝဆိုင်းဘုဒ်မှတ်တမ်းတွင် တွေ့မြင်နိုင်သည်။ ပြတိုက်အတွင်း၌

ကျောက်စာဝန် ကာနင်ဟန် တို့၏ သရုပ်ဖော် ဗုဒ္ဓဝင်ပုံများကိုလည်း တွေ့မြင်နိုင်ပေသည်။

မြတ်စွာဘုရား ပရိနိဗ္ဗာန်စံပြီးသောအခါကလည်း မြတ်စွာဘုရား၏ ဓာတ်တော်တစ်တင်းသားကို

ရှစ်ပုံပုံ၍ ယူသွားကြကုန်သော ရှစ်ပြည်ထောင်မင်းတို့သည်လည်း ရှစ်ပြည်ထောင် ရှစ်ဌာန၌ ထူပါ

ရှစ်ဆူ၊ မောရိယမင်းတို့က မီးသွေးတစ်ဆူ၊ ဒေါန ပုဏ္ဏားကလည်း ပြည်တောင်းထူပါတစ်ဆူ အားလုံး

ထူပါ ၁၀ ဆူတည်ခဲ့ကြောင်းကို ပရိနိဗ္ဗာနသုတ် အဋ္ဌကထာ၌ ဆိုပါသည်။

အသောကမင်းကြီးသည် ဝိဒိသာတောင်ကုန်းပေါ်၌ သဉ္စယ (သို့မဟုတ်) သဉ္စိ (သို့မဟုတ်)

ဆန်ချီစေတီတော်ကို တည်ဆောက်ရာ၌ မီးဖုတ်ထားသော အုတ်ခဲတို့ကို ထုံး၊ အင်္ဂတေတို့ဖြင့်

တည်ဆောက်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ထုတ်ချင်းပေါက် အတိုင်းအတာအချင်းမှာ ၃၆.၆၀ မီတာ

(၁၀၉.၈-ပေ) ခန့်ရှိသည်ဟု သုတေသီတို့က တွက်ချက်ကြသည်။ စေတီတော်ကြီး၏အမြင့်ကို

မြေပြင်မှ ထီး သုံးဆင့်၏ ထိပ်ဖျားထိ ၁၆.၄၉ မီတာ (၄၉.၃၈-ပေ)၊ပေ ၅၀-ခန့်မြင့်သည်ဟု

တွက်ချက်ထားကြသည်။ စေတီတော်ကြီး၏ ထိပ်၌ သဲကျောက်တိုင်ကိုစိုက်၍ သဲကျောက်ဖြင့်

ထုလုပ်ထားသော ကျောက်ထီးသုံးဆင့်ကို တင်လှူခဲ့သည်။ ဤဆန်ချီစေတီ တော်သည် ရိုးရိုး

ရှင်းရှင်းဖြင့် ဘီစီ ၃-ရာစု၌ တည်ဆောက်ထားသော စေတီတော် အပေါင်းတို့တွင် အဦးဆုံး 

အမွန်မြတ်ဆုံးသော စေတီတစ်ဆူ ဖြစ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုလေသည်။

ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ၏ ဓာတ်တော်များကို ဌာပနာထားသည်ဟု ဆိုသော ထိုဆန်ချီစေတီတော်သည်

မုခ်ဦးလေးဘက်ရှိပြီး စေတီရင်ပြင်နှင့် ပထမပစ္စယာကို ကျောက်လက်ရမ်းဖြင့် ကာရံထားသည်ကို

တွေ့ရသည်။ ပထမပစ္စယာကို အတက်အဆင်းလှေကား ခွဲခြားထား၍ ထိုလှေကားအတိုင်း

တက်ရောက်ခဲ့လျှင် စေတီတော်ကြီးကို လက်ျာရစ်လှည့် ပူဇော်ပြီး ဖြစ်သွားပေသည်။

မုခ်ဦးကျောက်တိုင်များ နှင့် ကျောက်ထုတ်များပေါ်တွင် ဆင်၊ မြင်း၊ ခြင်္သေ့၊ နွား၊ ဒေါင်း၊ ကြိုးကြာ

သတ္တဝါများ၏ ရုပ်ပုံအမျိုးမျိုးကို ထုလုပ်ထားသည်ကို တွေ့ရသည့်အပြင် ဗိမ္ဗိသာရမင်းကြီးက မြတ်စွာ

ဘုရားရှင်အား ကြိုဆိုပုံရုပ်ထုများ၊ အသောက မင်းတရားကြီး ရာမရွာ နှင့် ကုသိနာရုံသို့ ဓာတ်တော်

ပင့်ရန်သွားပုံ၊ မဟာဗောဓိသို့ ဘုရားဖူးထွက်ပုံများကို ထုလုပ်ပူဇော်ထားသည်ကို တွေ့ရသည်။

ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ၏ ပုံတော်နေရာ၌ ခြေတော်ရာပုံ၊ ဗောဓိပင်ပုံ၊ ပလ္လင်ပုံ များကိုသာ ထုလုပ်ထားသည်ကို

တွေ့ရသည်၊ ဗုဒ္ဓပုံတော်ကို မထုလုပ်ခြင်းအကြောင်းမှာ ထိုခေတ် သာသနာနှစ် ( ၂၀၀) ကျော် အချိန်

ကာလက ဗုဒ္ဓဘုရားရှင်သည် အတုလံ - အတုမရှိဟု မိန့်ဆိုထားချက်အရ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ၏ ရုပ်အဆင်း

တော်ကိုမီအောင် ထုလုပ်နိုင်မည်မဟုတ်သဖြင့် မထုလုပ်ကောင်းဟု အယူအဆရှိကြသောကြောင့်

ဖြစ်သည်။ ကျောက်ထွင်းပုံများမှာ လက်ရာမြောက်လှသဖြင့် ထိုခေတ်၏ ကျောက်ဆစ်ပညာရပ်

အဆင့်မြင့်ပုံကို လေ့လာတွေ့ရှိနိုင်ပေ၏။

အိန္ဒိယတွင် ရှိသမျှသော ဘုရားစေတီပုထိုးတို့တွင် ဆန်ချီစေတီသည် အသောကမင်းကြီး၏ 

လက်ရာအစစ်မှန်များကို တွေ့ရှိနိုင်သော တစ်ဆူတည်းသော စေတီဖြစ်ပေသည်။ ယခုအချိန်ထိ

မူရင်းလက်ရာများကို တစုတစ်စည်း တွေ့နိုင်သော စေတီတခု ဖြစ်ပေ၏။ လုံးဝ မပျက်စီးခဲ့တာ

လားဆိုတာတော့ မဟုတ်ပါ။ ဆန်ချီစေတီရှိသော တောင်အောက်မှ ရှေးဟောင်းသုတေသန

ပြတိုက်ထဲတွင် ပျက်စီးယိုယွင်းခဲ့သော စေတီတော်ကို အင်္ဂလိပ်အစိုးရ လက်ထက်တွင်

ပြန်လည်ပြုပြင်ထားမှု မှတ်တမ်းဓာတ်ပုံများကို အဆင့်ဆင့် တွေ့ရပေသည်။ ထို့အပြင် စေတီ

တော်တွင် မတွေ့နိုင်သော အသောကလက်ရာ အစစ်မှန်များ၊ အသောကကျောက်စာတိုင်

အထိမ်းအမှတ်ဖြစ်သော အစစ်အမှန် ကျောက်စာတိုင် ထက်ပိုင်း ပြတ်ကိုလည်း ရှေးဟောင်း

သုတေသန ပြတိုက်တွင် တွေ့ရပေ၏။

ပြတိုက်ထဲ လိုက်ကြည့်မှ အင်္ဂလိပ်အစိုးရကို ကျေးဇူးတင်မိသည်။ အိန္ဒိယကို အင်္ဂလိပ်တို့

မအုပ်စိုးခဲ့လျှင်၊ အင်္ဂလိပ်တို့သာ ဘုရားစေတီပုထိုးများကို သုတေသနပြုကာ ထိန်းသိမ်း

စောင့်ရှောက်မှု့ မပြုခဲ့လျှင်၊ သိဟိုဠ်သား အနာဂါရိက ဓမ္မပါလတို့ ကြိုးစားအားထုတ်မှု မပြုခဲ့လျှင်၊

အိန္ဒိယတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အထိမ်းမှတ် ဘုရားစေတီ ပုထိုးများ ပျက်စီးပျောက်ကွယ်သွားနိုင်သည်

ဟု စဉ်းစားမိပေ၏။ ဂျိန်း၊ ဟိန္ဒူ၊ မွတ်စလင် တို့၏ အမျိုးမျိုးဖျက်စီးတဲ့ကြားကပင် ကျောက်စာဝန်

ကာနင်ဟန်၊ အနာဂါရိက ဓမ္မပါလ တို့ ကျေးဇူးကြောင့် ယခုထိတိုင် ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ သမိုင်းအမွေ

အနှစ်များကို ကောင်းစွာလေ့လာလို့ ရနိုင်ပေ၏။

ပြတိုက်ထဲမှ ပြုပြင် ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ခဲ့သော မှတ်တမ်းဓာတ်ပုံများတွင် တွေ့ရသော

အချက်လက်များအရ စေတီတော်၏ ဘေးလေးဘက်လေးတန်တွင် ရှိသော မုခ်ဦးများမှာ

မပျက်မစီးဘဲ မူရင်းအတိုင်း ရှိကြောင်းတွေ့ရပေသည်။

စေတီတော်တည်ရှိစဉ်က ဗုဒ္ဓရုပ်ပွါးတော်ကို ထုလုပ်ကိုးကွယ်ထားခြင်း မရှိဟု ဆိုသော်လည်း

ယခုအခါ စေတီတော်၏ အဝင်မုခ်ဦးနေရာအထဲတွင် ဗုဒ္ဓရုပ်ပွါးတော်များကို တွေ့ရှိရပေ၏။

သမိုင်းစာအုပ်၏ အဆိုအရ AD 400 တွင် တည်ထားကိုးကွယ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ရုပ်ပွါး

တော်တစ်ဆူမှာတော့ ဦးခေါင်းတော် မတွေ့ရတော့ချေ၊ အခြားတဘက်မုခ်ဦး အဝင်မှ ရုပ်ပွါး

တော်မှာ ရှိသေးသော်လည်း အနည်းငယ်ပျက်စီးနေ၏။

ဘုရားဒါယကာ အသောကမင်းကြီး နှင့် ကျောင်းအမ ဝိဒိသာ ရဟန္တာမောင်နှမနှစ်ပါးတို့၏

မိဘနှစ်ပါးတို့သည် ဝိဒိသာကုန်းတော်ပေါ်နှင့် ကုန်းတော်ပတ်ဝန်းကျင်၌ ဘုရားစေတီ၊

ကျောင်းအဆောက်အဦပေါင်း ၅၀ ကျော်ကို ဆောက်လုပ်လှူဒါန်းခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။

အသောကမင်းကြီး ကွယ်လွန်ပြီးနောက် မင်းကြီး၏ သားတော်၊ မြေးတော်တို့ခေတ်၌

သူတလူ ငါတစ်မင်း အာဏာလု စစ်ခင်းကြရာ အဖေအဖိုးတို့ တည်ဆောက်ခဲ့သော ကျောင်း

ကန်ဘုရားတို့ကို သားမြေးတို့ မထိန်းနိုင်၊ မပြင်နိုင် ရှိခဲ့လေသည်။ နှစ်ပေါင်း ၅၀ နီးပါး ပြုပြင်

စောင့်ရှောက် ထောက်ပံ့မည့်သူ မရှိသဖြင့် ထူပါပေါင်းများစွာ၊ ဝိဟာရပေါင်းများစွာ ပျက်စီးခဲ့

ရသည်ဟု ဆိုသည်။

************************

ဆက်လက်ဖော်ပြပါမည်.......................

ကိုးကား............

တိပိဋကဆရာတော် ဘဒ္ဒန္တဝါယမိန္ဒာဘိဝံသ၏ ဗုဒ္ဓဂယာ ဘုရားဖူးများသို့၊

သီတဂူဆရာတော်ဘုရား၏ ကြီးမြတ်သော ဆန်ချီစေတီတော်၊

SANCHI စေတီတော် သမိုင်းမှတ်တမ်း စာအုပ်များ၊

အရှင်ဝရသာမိ

https://shinsami.blogspot.com