မဇ္ဈိမဒေသမှ လေ့လာစရာ နေရာဒေသများ - ၁၉ (ဆန်ချီ)

ဆန်ချီမုခ်ဦးလေးခုတို့မှ ပန်းပုလက်ရာများ

ဆန်ချီမုခ်ဦးကြီးလေးခုတို့ကို အကြမ်းသုံးသပ်ကြည့်သောအခါ မုခ်ဦးတိုင်ကြီးလေးတိုင်တို့တွင်
မြတ်စွာဘုရားပုံတော်များ လုံးဝမပါဘဲ အတုမဲ့ မြတ်စွာဘုရားကို ပုံတူမထုရဲသောကြောင့်
ဘုရား၏ကိုယ်စား အမှတ်လက္ခဏာများကိုသာထား၍ ထုလုပ်ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသည်။
တောင်ဘက်မုခ်၌ မြတ်စွာဘုရား ဖြစ်တော်စဉ် ဇာတ်တော်များ . . . 
အရှေ့ဘက်ဂိတ်၌ ဇာတ်တော်အချို့နှင့် ဖွားတော်မူခြင်း၊ ဘုရားဖြစ်ခြင်း၊ မာနတ်ကို အောင်တော်
     မူခြင်း အခန်း . . .
မြောက်ဘက်မုခ်၌ မြတ်စွာဘုရား တရားဦး ဓမ္မစက် ဟောတော်မူခြင်း၊ တာဝတိံသာမှ ဆင်းသက်
    တော်မူခြင်းနှင့် ဇာတ်တော်အချို့ . . .
အနောက်မုခ်၌ ကုသိနာရုံသို့ ကြွတော်မူခြင်း၊ ပရိနိဗ္ဗာန်စံခြင်း၊ ဓာတ်တော်ဝေခြင်း 
စသည်တို့ကို အဓိက ထွင်းထုထားသည် . . .
အနောက်ဘက်မုခ်အတွင်း မျက်နှာပြင် ပထမဆုံးတန်းတွင် ဓာတ်တော်များ ပင့်ဆောင်တော်မူခန်း၊
အလယ်တန်းတွင် ဓာတ်တော်မဝေမီ ကုသိနာရုံမြင်ကွင်း၊ အောက်ဆုံးတန်းတွင် မာနတ်ကို အောင်
တော်မူခန်း၊ ကျောက်တိုင်ကြီး နှစ်တိုင်၏ အတွင်းမျက်နှာပြင်တွင် သုဝဏ္ဏသာမဇာတ်၊ မုစလိန္ဒာအိုင်၌
မြတ်စွာဘုရား သီတင်းသုံးခြင်း၊ မာနတ် နှောင့်ယှက်ခြင်း၊ သာကီဝင်မင်းအပေါင်းတို့ကို တရားဟောခြင်း၊
အနောက်ဘက် ဂိတ်အပြင်ပိုင်း ပထမဆုံးတန်းတွင် မြတ်စွာဘုရားကိုယ်စား ဗောဓိပင်နှင့် စေတီတော်၊
ဒုတိယတန်းတွင် မိဂဒါဝုန်၌ တရားဟောခြင်း၊ ဆဒ္ဒန္တဇာတ်၊ အောက်ခြေတိုင်ကြီးများတွင် ပျော်ပွဲရွှင်ပွဲများ၊
မျောက်မင်းဇာတ်၊ သက္ကတိုင်းသို့ ခရီးကြွတော်မူခြင်းတို့ဖြင့် ခမ်းနားစွာ ထုလုပ်ခြယ်မှုန်းထားသည်။
မြောက်ဘက်ဂိတ် ဘားတန်းကြီး သုံးခုတို့ကို ကျောက်တိုင်ကြီးနှစ်တိုင်၏ ထိပ်၌ ဆင်လေးစီးတို့က
ထမ်းဆောင်ထားကြသည်။
တောင်ဘက်ဂိတ်တွင် ခြင်္သေ့လေးစီး အသီးသီး ထမ်းထားကြသည်။
အရှေ့ဂိတ်တွင်လည်း မြောက်ဘက်ဂိတ်နှင့်အလားတူ ဆင်ရုပ်များက ထမ်းထားကြသည်။
အနောက်ဂိတ်တွင်မူ လောကပါလနတ်မင်းကြီး လေးပါးဟု ယူဆရသော လူပုလေး လေးယောက်
တို့က ထမ်းဆောင်၍ ထားကြသည်ကို တွေ့ရသည်။ ဆင်စီးရုပ်၊ မြင်းစီးရုပ်တန်း ကြီးများ၏ အစွန်း၌
ထိုင်နေသော ခြင်္သေ့ရုပ်တို့မှာ အလှူရှင်တစ်ဦးစီ တစ်ဦးစီတို့က အသီးသီး ခေတ်အဆက်ဆက်
တင်လှူပူဇော်ခဲ့ကြခြင်း ဖြစ်သည်။
ထိုဆန်ချီတုရင်တိုင်ကြီးများပေါ်က သဲကျောက်ရုပ်ကြွများကို ထွင်းထုသည့် ပန်းပုဆရာများသည်
သစ်သား၊ သံ၊ ဆင်စွယ်တို့ပေါ်၌ ထုလုပ်နေကြသော ကျွမ်းကျင်သော ဝိဒိသာမြို့သား ပန်းပုဆရာများ
ဖြစ်ကြသည်ဟု Scholar တို့ ခန့်မှန်းကြသည်။

အသောကကျောက်စာတိုင်

ဆန်ချီစေတီတော်၏ တောင်ဘက်မုခ်အနီးတွင် အသောကမင်းကြီး ကျောက်စာတိုင်ရှိပြီး ယခုအခါ
မှာတော့ အငုတ်မျှသာ ကျန်တော့သည်ကို တွေ့ရသည်။ ကျောက်တိုင်အပိုင်းပြတ်နှစ်ခုကိုတော့
အမိုးငယ်တစ်ခုဖြင့် ထားရှိသည်ကို တွေ့ရ၏။ ကျောက်တိုင်၏ ခေါင်းပိုင်းမှာ ခြင်္သေ့ရုပ်လေးရုပ်ဖြစ်ပြီး
ပြတိုက်အတွင်း၌ ပြသထားသည်ကို တွေ့မြင်နိုင်သည်။ ကျောက်တိုင်ကြီး ရှိစဉ်က အမြင့်မှာ (၄၂) ပေ
ရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ေ စတီတော်၏ အရှေ့ဘက်၌ (၁၅) ပေအမြင့်ရှိ ကျောက်တိုင်မှာ ဂုတ္တခေတ်
လက်ရာဖြစ်ကြောင်း၊ အောက်ခြေ၌ ရှစ်မြောင့်၊ အပေါ်ပိုင်း၌ ၁၆ မြောင့်ရှိကြောင်း သိရသည်။
မြောက်ဘက် မုခ်ဦးအဝ၌ရှိသော ကျောက်တိုင်မှာ ကိုးပေခန့်ရှိ၍ အောက်ခြေမှာ လေးမြောင့်
ပြုလုပ်ထားသည်ကို တွေ့ရသည်။


ဂုတ္တခေတ်ဆိုသည်မှာ

အသောကမင်းကြီး၏အဖေသည် ဗိန္ဒုသာရ၊ ဗိန္ဒုသာရ၏ အဖေသည် စန္ဒြဂုတ္တ ဖြစ်သည်။
ခေတ်သစ်၊ စနစ်သစ်တစ်ခုကို တည်ထောင်နိုင်ခဲ့သဖြင့် ထိုအသောကမင်း ၏အဘိုး စန္ဒြဂုတ္တမင်းကြီး
တည်ထောင်ခဲ့သော ခေတ်ကို စန္ဒဂုတ်ခေတ် ဂုတ္တခေတ်ဟု ခေါ်ဆိုကြသည်။
အသောကမင်း (ဘီစီ ၂၉၆ -၂၃၂)သည် ၃၇ နှစ် မင်းအဖြစ် စိုးစံခဲ့သည်။သို့သော် ရာဇဝင်ဆရာတို့က
အသောကခေတ်ဟု သီးခြားမသုံးသပ်ဘဲ မောရိယခေတ်ဟုသာ သိမ်းကြုံးခေါ်ဆိုကြသည်။
မောရိယခေတ် စန္ဒြဂုတ္တမင်းဆက် အသောကမင်းဆက်တို့ ခေတ်ကုန်ဆုံးသောအခါ သုင်္ဂမင်းတို့
အုပ်ချုပ်သောခေတ် ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ သုင်္ဂမင်းတို့၏ခေတ်ကို ဘီစီ ၁၈၉ မှ ဘီစီ ၇၅ ဟုသမိုင်း
ဆရာတို့က ဆိုကြသည်။ သုင်္ဂဟူသော အမတ်တစ် ယောက်က အသောကမင်း၏မြေးကို သတ်၍
မင်းလုပ်သောခေတ်ကို သုင်္ဂခေတ်ဟု ခေါ်ဆိုပါသည်။ ထိုသုင်္ဂမင်းဆက်တို့သည်လည်း အသောက
မင်းဆက်များကဲ့သို့ပင် ဗုဒ္ဓသာသနာတော်ကို အလွန်ကြည်ညိုသော မင်း ဆက်များ ဖြစ်ကြသည်။


စေတီတော်၏ အရှေ့ဘက်တွင် ကျောက်တိုင် ကျောက်တုံးများဖြင့် ဆောက်လုပ်ကာ ကျောက်ပြား
များဖြင့် မိုးထားသော ကျောင်းဆောင်ပျက်တစ်ခုကိုလည်း တွေ့မြင်နိုင်သည်။
ထိုကျောင်းတော်ထဲတွင် တွေ့ရသော ကြာပလ္လင်ခံ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွါးတော်တစ်ဆူကိုလည်း ဖူးမြော်ခဲ့
ကြရသည်။ စေတီတော်၏ တောင်ဘက်ခြမ်း အထက်ပိုင်းတွင် ပျက်စီးနေသော ကျောင်းတော်ရာ
အများအပြားကိုလည်း တွေ့ရ၍ အုပ်ခုံ အုပ်လှေကားများ၊ ကျောက်တိုင် အကျိုးအပဲ့များကိုလည်း
တွေ့ရသည်။
ဗုဒ္ဓသာသနာတော် နှစ်(၁၀၀၀)၏ နောက်ပိုင်းကာလများ၌ မဟာယနဗုဒ္ဓဘာသာဂိုဏ်း၏ ဂိုဏ်းကွဲ ဖြစ်သော ဟေမဝတိကဂိုဏ်းသားရဟန်းများ၊ စေတိယဂိုဏ်းသား ရဟန်းများ
သီတင်းသုံးခဲ့ကြသည်ဟု ဆိုသည်။ တစ်ချိန်သောအခါက ဗုဒ္ဓသာသနာတော်ကို တွင်တွင်ကျယ်ကျယ်
သာသနာပြုခဲ့သော ဌာနကြီး တစ်ခုဖြစ်ခဲ့ကြောင်း အကြွင်းအကျန် အပျက်အစီးများက ငြင်းပယ်မရနိုင်
လောက်အောင် သက်သေထူနေပေသည်။ (၁၂) ရာစု နောက်ပိုင်းတွင် ပျက်စီးသွားသည်ဟု
ခန့်မှန်းကြသည်။
အရှင်သာရိပုတြာ နှင့် အရှင်မဟာမောဂ္ဂလာန်မထေရ်တို့၏ဓာတ်တော်များ ဌာပနာရာစေတီ

ဆန်ချီမူလစေတီတော်ကြီး၏ အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် ရှိသည်။ ပထမပစ္စယံကို ကာရံထားပြီး မုခ်ဦး
မှာလည်း တစ်ခုသာရှိသည်ကို တွေ့ရသည်။ လက်ျာတော်ရံ အရှင်သာရိပုတြာ နှင့် လက်ဝဲတော်ရံ
အရှင်မဟာမောဂ္ဂလာန်တို့၏ ဓာတ်တော်များပါသော ဓာတ်တော်ကြုတ်နှစ်ခုကို ကပ္ပတိန် မိုက်ဆေး
ဤစေတီကို တူးဖော်စဉ်က ရရှိခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။


၁၈၅၄ ခုနှစ်တွင် ကျောက်စာဝန် ကာနင်ဟန်က ဆန်ချီစေတီတော်များအကြောင်း ရေးသားထုတ်ဝေ
ခဲ့ရာ ဌာပနာဖောက်လိုသူများအတွက် လမ်းပြသလို ဖြစ်သွားခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ ဆန်ချီစေတီတော်
နှင့် ဘေးပတ်ကျင်ရှိ စေတီတော်တို့သည် ပတ်ဝန်းကျင်သစ်ပင်များ ဖုံးအုပ်နေခြင်း၊ လူသူအရောက်
အပေါက်နည်းပါးခြင်း စသည်တို့ကြောင့် မဂို(မွတ်စလင်)ကျူးကျော်သူများ၏ ဖျက်ဆီးခြင်းမှ လွတ်
ကင်းခဲ့ရသော်လည်း ဌာပနာဖောက်လိုသူ အဖျက်သမားများကြောင့် ပျက်စီးချို့ယွင်းမှုများပြားခဲ့သည်
ဟု ဆိုသည်။
ကိုးတိုင်း ကိုးဌာန သာသနာပြု ရဟန္တာမထေရ်မြတ်တို့၏ဓာတ်တော်များ ဌာပနာရာစေတီ

ဆန်ချီစေတီရှိရာ တောင်ထိပ်မှ အနောက်ဘက် ဂိုက်လေးရာခန့် တောင်အောက်သို့ ဆင်းသွားလျှင်
စေတီတော် အမှတ် (၂) ကို ဖူးမြော်နိုင်သည်။ ထိုစေတီတော်၌ ကိုးတိုင်း ကိုးဌာန သာသနာပြု
ရဟန္တာမထေရ်ကြီးများ၏ ဓာတ်တော်ကြုတ်များကို တွေ့ရှိရ၍ ဓာတ်တော်ကြုတ်များအပေါ်၌
ဟိမဝတတို့၏ ဆရာဖြစ်သော ရဟန္တာ ကဿပဂေါတ္တ၊ ရဟန္တာမဇ္ဈိမ၊ ဟရိတပုတ္တ၊ ဝသီသုဝိဇယတ၊
မဟာဝန၊ အပဂိရကောန္တီပုတ္တ၊ ကောသိကီပုတ္တ၊ ဃောတီပုတ္တ၊ မောဂ္ဂလီပုတ္တ ဟု ဘွဲ့တော် အမည်
များ ရေးထိုးထားကြကြောင်း သိရှိရသည်။


ဆန်ချီမူလစေတီကြီးအပါအဝင် စေတီပေါင်း ၇ ဆူ နှင့် ကျောင်းတော်ရာပေါင်း ၅၁ နေရာရှိကြောင်း
ဆန်ချီသမိုင်းစာအုပ်များနှင့် တိုက်ဆိုင်၍ လေ့လာမှတ်သားခဲ့ရသည်။ ဆန်ချီစေတော်တဝိုက် နေရာစုံ
ကိုလေ့လာပြီးလျှင် တောင်ခြေတွင်ရှိသော ဆန်ချီပြတိုက်တွင်လည်း ဝင်ရောက်လေ့လာနိုင်ပါသည်။
ပြတိုက်ထဲတွင်တော့ အသောကခေတ်လက်ရာပေါင်းစုံ နှင့် ဆန်ချီစေတီ ပြုပြင်ခဲ့သော မှတ်တမ်း
များကို စုံလင်စွာတွေ့မြင်နိုင်သည်။
BUDDHIST SATDHARA MONUMENTS

စာရေးသူ ဆန်ချီစေတီတော်သို့ သွားရောက်လေ့လာစဉ်က ဆန်ချီ နှင့် ၂၀ ကီလိုမီတာလောက်ဝေးသော
နေရာတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုရားစေတီပုထိုးများ ရှိကြောင်းပြောပြ၍ သီရိလင်္ကာ MAHARBODHI SOCIETY
မှ သိရိလင်္ကာကျောင်းထိုင် ဆရာတော်ကိုယ်တိုင် လိုက်ပို့၍ သွားရောက်ဖြစ်ခဲ့ကြသေးသည်။ လူအရောက်ပေါက်နည်းပြီး တောတောင်ထူထပ်တဲ့ နေရာတစ်ခုဖြစ်တာကြောင့် လမ်းခရီးတော့
အလွန်ကြမ်းသည်ကိုတွေ့ရ၏။ ဗုဒ္ဓဘာသာဆဒ္ဒါရ ဟု အဝင်ဝ ဆိုင်းဘုတ်တွင် တွေ့ရသည်။
အိန္ဒိယ ရှေးဟောင်းသုတေသန ဌာနမှ ထိမ်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ထားသည် ဟု ဆိုသည်။
မူလ အမှတ် (၁) စေတီကြီး အပါအဝင် စေတီပေါင်း ၈ ဆူ နှင့် ကျောင်းဆောင်ပျက် ၂ ကျောင်းကို
တွေ့ရှိခဲ့ရ၏။ ဆန်ချီစေတီ တည်ပြီးနောက်ပိုင်း အသောကမင်းကြီးလက်ထက် တည်ဆောက်ခဲ့သော
စေတီနှင့် ကျောင်းများဟု သီရိလင်္ကာ ဆရာတော်မှ ရှင်းပြ၍ သိခဲ့ရသည်။ တိကျတဲ့ သမိုင်းအထောက်
ထားကို မသိခဲ့ရပေ။ တောတောင် ထူထပ်ပြီး လမ်းခရီးကြမ်းသည့်အတွက်ကြောင့် ဤနေရာသို့
လာရောက်လေ့လာသူ နည်းပါးသည်ဟု သိရပြီး ဗီယက်နမ် နှင့် ဂျပန်ဘုရားဖူး အနည်းစုသာ
လာရောက်လေ့ ရှိကြောင်း သိရသည်။ မူလ အမှတ် ၁ စေတီကြီးကတော့ ဆန်ချီစေတီ လောက်
ရှိတာကို တွေ့ခဲ့ရပေ၏။ အခြားသော စေတီ ၇ ကတော့ အောက်ခြေပိုင်းနေရာတို့သာ ကျန်တော့ပြီး
ကျောင်းဟောင်းနှစ်ခုမှာ ပျက်စီးကာ အောက်ခြေပိုင်း နေရာတို့ကိုသာ တွေ့ခဲ့ရသည်။
************************

ဆက်လက်ဖော်ပြပါမည်.......................

ကိုးကား............
တိပိဋကဆရာတော် ဘဒ္ဒန္တဝါယမိန္ဒာဘိဝံသ၏ ဗုဒ္ဓဂယာ ဘုရားဖူးများသို့၊
သီတဂူဆရာတော်ဘုရား၏ ကြီးမြတ်သော ဆန်ချီစေတီတော်၊
SANCHI စေတီတော် သမိုင်းမှတ်တမ်း စာအုပ်များ၊

 အရှင်ဝရသာမိ

https://shinsami.blogspot.com